Roman Jagoda

Pomiędzy Krzemieniem II a Konstantowem (gmina Dzwola) stoi stary krzyż, karawaka, z 1848 roku. Stoi pośród pól i jest doskonale widoczny. To typowa karawaka, z dwoma poprzecznymi ramionami, z których górne jest nieco krótsze. Do krzyża przybita jest tabliczka z napisem:

Krzyż „Karawaka” z 1848 r.

Ktoś zadbał o ten krzyż bo stoi na betonowej podporze, dzięki czemu nie grozi mu przewrócenie. A ma już 172 lata! W Polsce zwyczaj stawiania karawak rozpoczął się mniej więcej w połowie XVI wieku. Budowano karawaki w czasie epidemii bo wierzono w ich skuteczność. Stąd inne nazwy tych krzyży: krzyż morowy, choleryczny, ochronny. Maria Konopnicka tak pisała w nowelce Dziady z 1883 roku:

A tam nie opodal stał krzyż choleryczny, zwyczajnie, jak na rozstaju, że tam mór kiedyś był i ludzie się od nagłej śmierci krzyżem warowali.

Warto wyjaśnić, że karawaka to nie tylko krzyż morowy. Swego czasu w Europie był to popularny amulet przeciw wszelkim nieszczęściom. W rejonie Biłgoraja stawiano nie tylko typowe karawaki jak ta z Konstantowa ale także takie z trzema poprzecznymi ramionami równej długości.

I taki właśnie piękny krzyż, który widnieje na zdjęciu, stoi kilka kilometrów dalej, w Kocudzy III przy domu nr. 90 B. Ten krzyż jest nietypowy bo zwieńczony stalowym krzyżem krzemieńskim. Otula go i chroni potężny kasztanowiec ale i tak widać, że wymaga poważnej naprawy. W rejonie Lasów Janowskich spotkać można wiele krzyży – karawak pomimo, że z powodu degradacji po prostu „umierają”.

Dziś, w 2020 roku, w związku z epidemią koronawirusa stawiane są nowe krzyże morowe. Przykładem może być Wierzbica (Lubelskie) czy Barytowe Wzgórze (Dolny Śląsk).