Roman Jagoda

W książce Lasy Janowskie. Przewodnik dla turysty Z. Ł.Baranowski pisze:

Na terenie powiatu janowskiego występują unikalne, niemające swojej analogii w całej Polsce, żelazne krzyże krzemieńskie. Są one umieszczane na szczytach drewnianych krzyży przydrożnych. Etnografowie określają je jako „niezwykle oryginalne”. Stanowią przykład wielkich umiejętności technicznych kowala. Twórcą tych dekoracyjnych krzyży był kowal Jan Paryś (1871- 1950) z Krzemienia. Kowalstwa nauczył się podczas służby w wojsku carskim, na Ukrainie, gdzie przez cztery lata był starszym kuźniczym. Krzyże krzemieńskie wykonywał między 1898 a 1947 r. W powiecie janowskim i okolicach odnotowano 48 takich krzyży lub ich pozostałości. Na terenie Lasów Janowskich i ich obrzeżach jest ich 14. Główną konstrukcję krzyża stanowi sztabka żelaza rozcięta i rozklepana w owalne i czworoboczne ażury. Metodą zgrzewania dołączone są do niej boczne ramiona.

Na szczycie krzyża znajduje się charakterystyczny ruchomy kogut wycięty z blachy. Stoi on na podstawce z małymi krzyżami na końcach i jednym na jego głowie. Ptak ma zwykle siedem piór w ogonie i lekko ugięte nóżki. Zakrzywiony ku dołowi dzióbek oraz grzebień na główce. Na dole krzyża znajduje się inny charakterystyczny element – półksiężyc. Krzyże liczą 22 ażury, a ich wielkość wynosi: ok. 80 cm wysokości, ok. 35 cm rozpiętości ramion, a kogut mierzy ok. 25 cm.

Koguty te ponoć są tatarskim symbolem przemijania życia. A kultura tatarska miała ogromny wpływ na tych terenach. Przedstawiam najlepsze przykłady krzyża Krzemieńskiego, bo ze wsi Krzemień. Pierwszy, którego położenie podałem, stoi przed posesją nr76 A, natomiast drugi, ten z kapliczką maryjną, stoi w Krzemieniu II Rożki. Fundatorem krzyża był w 1930 r. Andrzej Mróz a wyryta na pionowej belce inskrypcja głosi:

SCHYLAJCIE CZOŁA CHWALCIE WESTCHNIENIEM